Πετρελαϊκή Κρίση και Ενεργειακή Πολιτική
Μόνιμη ή συγκυριακή κρίση;
Βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου επιμένουν οι υψηλές διεθνείς τιμές του πετρελαίου (πάνω από 30$/βαρέλι), για πρώτη φορά μετά από το 1985. Μάλιστα τα τελευταία 3-4 χρόνια είχαμε αρχίσει να συνηθίζουμε σε τιμές ιδιαίτερα χαμηλές.
Πέρα από τη σημερινή συγκυρία όλες οι διεθνείς αναλύσεις συγκλίνουν ότι οι τιμές του πετρελαίου θα παραμείνουν σε κανονικά επίπεδα τα οποία είναι της τάξης των 22-27$/βαρέλι. Οι υψηλές τιμές κινούν τους μηχανισμούς της προσφοράς πετρελαίου, αλλά και της υποκατάστασης πετρελαίου. Οι πολύ χαμηλές τιμές είναι αδύνατο να διατηρηθούν γιατί πολλές από τις επενδύσεις παραγωγής γίνονται ασύμφορες.
Η κρίση των διεθνών τιμών είναι συγκυριακή, μόνο που η συγκυρία αυτή μπορεί να διατηρηθεί και για 6 ακόμα μήνες, οπότε βέβαια έχει οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες.
Δεν πρέπει να γίνονται συγκρίσεις των σημερινών τιμών με τις τιμές των 10-12 $/βαρέλι, αλλά με τα «κανονικά» επίπεδα τιμών των 22-27 $/βαρέλι που είναι και επιθυμητά ώστε αφενός η αγορά πετρελαίου να είναι σε ισορροπία, αφετέρου οι πολιτικές σχετικά με το φυσικό αέριο, την ορθολογική χρήση της ενέργειας, τις ανανεώσιμες πηγές κλπ. να είναι εφικτές.
Έχουμε τρόπο απόσβεσης των επιπτώσεων;
Οι δυτικές οικονομίες μετά τις πετρελαϊκές κρίσεις κατάφεραν να μειώσουν σημαντικά τις ενεργειακές ανάγκες ανά μονάδα ΑΕΠ και να υποκαταστήσουν το πετρέλαιο σε πολλούς τομείς. Χάρις στην πολιτική για το λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή, η Ελλάδα μείωσε δραστικά την εξάρτηση των πρωτογενών ενεργειακών αναγκών της από το πετρέλαιο.
Στην Ελλάδα όμως ορισμένοι κλάδοι, αντίθετα με την Ευρώπη, και λόγω των καθυστερήσεων στη διείσδυση του φυσικού αερίου, εξακολουθούν να εξαρτώνται περισσότερο από το πετρέλαιο, όπως η θέρμανση χώρων και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις και βέβαια οι μεταφορές.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι προϋπολογισμοί του καταναλωτή για την ενέργεια έχουν ανατραπεί. Στην περίπτωση των ιδιωτικών αυτοκινήτων οι αυξήσεις των τιμών σε ποσοστιαία βάση είναι μικρότερες λόγω των υψηλών φόρων. Αντίθετα στους άλλους τομείς οι επιπτώσεις στην ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα είναι μεγαλύτερες λόγω των μικρών σχετικά φόρων και οδηγούν σε σημαντική επιβάρυνση των επιχειρήσεων, της γεωργίας, αλιείας και ναυτιλίας, αλλά και των επαγγελματικών μεταφορών. Οι κοινωνικές επιπτώσεις (νοικοκυριά) θα είναι επίσης σημαντικές λόγω της σημαντικής επιβάρυνσης του κόστους θέρμανσης χώρων.
Δεν πρέπει να αποκλεισθούν μέτρα ανακούφισης (εκτός μέτρων που αφορούν στον ενεργειακό τομέα) σε ευαίσθητους κλάδους, μέτρα βέβαια που θα έχουν παροδικό χαρακτήρα.
Ποια μέτρα άμεσης αντίδρασης στην Ελλάδα;
Τα διαθέσιμα μέτρα άμεσης απόδοσης στον ενεργειακό τομέα είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Η έλλειψη πολιτικού συντονισμού σε θέματα ενεργειακής πολιτικής στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποδεικνύεται ολέθρια. Θα μπορούσε η Ευρώπη συντονισμένα να διορθώσει παροδικά τους φόρους (ιδίως στο diesel) ώστε να μειώσει τις επιπτώσεις και θα μπορούσε να ενεργοποιήσει το μηχανισμό χρήσης των αποθεμάτων πετρελαίου (μαζί με τις ΗΠΑ) ώστε άμεσα να επηρεάσει τις τιμές.
Μόνη της η Ελλάδα δεν μπορεί να μειώσει τη φορολογία στο πετρέλαιο γιατί ήδη το έχει κάνει στα πλαίσια της αντιπληθωριστικής πολιτικής και έχει φθάσει στα ελάχιστα όρια που επιβάλλει η ΕΕ.
Η ενεργειακή πολιτική στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας δεν πρέπει ποτέ να εφησυχάζει. Η εξοικονόμηση δεν αφορά μόνο το πετρέλαιο αλλά και τις άλλες μορφές ενέργειας, ιδιαίτερα για την Ελλάδα του ηλεκτρισμού η κατανάλωση του οποίου έχει φθάσει σε απαράδεκτα επίπεδα ιδιαίτερα σε χρήσεις που δεν έπρεπε να καταναλώνουμε ηλεκτρική ενέργεια. Το σημερινό σύστημα τιμών και η ανυπαρξία φυσικού αερίου κινδυνεύει να οδηγήσει τους καταναλωτές σε υπερβολική χρήση ηλεκτρισμού για θέρμανση ιδίως το φετινό χειμώνα που θα έχουμε υψηλές τιμές πετρελαίου. Ειδική καμπάνια για εξοικονόμηση ενέργειας θα υπενθυμίσει το πρόβλημα στους καταναλωτές. Έκτακτα μέτρα εξασφάλισης πρόσθετης ισχύος πρέπει να πάρει η ΔΕΗ.
Παρόλα τα προβλήματα στην Ελλάδα σχετικά με θέματα εμπορίας πετρελαιοειδών, δεν φαίνεται να υπάρχει συστηματική κερδοσκοπία με την ευκαιρία των υψηλών διεθνών τιμών πετρελαιοειδών. Η επιτάχυνση αυτή τη στιγμή μέτρων στον τομέα των πετρελαιοειδών, όπως ο ανεξάρτητος φορέας διαχείρισης αποθεμάτων, θεσμικές μεταβολές στην εμπορία, προθεσμιακή αγορά ενέργειας κλπ. είναι απαραίτητη για το μέλλον, πρέπει άμεσα να ξεκινήσει, όμως δεν θα ωφελούσε άμεσα.
Είναι σαφές ότι οι φόροι στην Ελλάδα είναι συγκριτικά πολύ χαμηλοί. Μάλιστα όταν οι διεθνείς τιμές πέσουν, πρέπει οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης στα καύσιμα σταδιακά να επιστρέψουν σε κανονικά επίπεδα, συγκριτικά με την υπόλοιπη ΕΕ, ώστε να υπάρχει μόνιμα το κατάλληλο σήμα τιμών προς τον καταναλωτή αλλά και το περιθώριο άσκησης ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής μέσω των φόρων.
Μέτρα μεσοχρόνιας απόδοσης
Η βασική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το πετρέλαιο είναι να μείνει η εξάρτηση από το πετρέλαιο μόνο σε ορισμένους κλάδους της οικονομίας (οδικές μεταφορές και την πετροχημεία) χωρίς να μπορεί να επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα το σύνολο της οικονομίας. Ο ρόλος του φυσικού αερίου είναι επομένως στρατηγικός και για το πετρέλαιο. Έτσι αποδυναμώνεται η πολιτική ισχύς του ΟΠΕΚ γιατί οι επιπτώσεις των αποφάσεών του στην οικονομία θα είναι μικρότερες. Η γεωπολιτική δε του φυσικού αερίου είναι σε αρκετό βαθμό διαφορετική από αυτή του πετρελαίου.
Η απεξάρτηση της Ελληνικής Οικονομίας από το πετρέλαιο δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει την ίδια στρατηγική. Η επιτάχυνση της υποκατάστασης πετρελαίου από φυσικό αέριο είναι σημαντική για τις χρήσεις θέρμανσης-ψύξης, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τη βιομηχανία και τη συμπαραγωγή. Σε αυτούς τους κλάδους το φυσικό αέριο μπορεί συγχρόνως να φέρει πρόοδο σχετικά με την ορθολογική χρήση της ενέργειας, εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας και την εισαγωγή νέων τεχνολογιών.
Απαιτείται να επιδιωχθεί μεσοπρόθεσμα η απεξάρτηση της τιμής του φυσικού αερίου από την τιμή του πετρελαίου σε συντονισμό με τη Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω των επαναδιαπραγματεύσεων των συμβολαίων και την ανάπτυξη απελευθερωμένης εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου. Ήδη ορισμένες χώρες της ΕΕ απολαμβάνουν μικρότερη εξάρτηση τιμών φυσικού αερίου από την τιμή του πετρελαίου. Έχει επιβεβαιωθεί ότι και η Ρωσική πλευρά έχει στρατηγική απεξάρτησης από την τιμή του πετρελαίου.
Στον εγχώριο τομέα απαιτείται άμεσα συνδυασμός ενεργειών σε διάφορους τομείς: α) εξασφάλιση ασφάλειας τροφοδοσίας σε φυσικό αέριο και επιτάχυνση αποφάσεων και έργων για την εναλλακτική τροφοδοσία της χώρας, β) αναθεώρηση τιμολογίων ΔΕΠΑ με σκοπό τη δραστική μείωση των τιμών, γ) απελευθέρωση αγοράς φυσικού αερίου και προσέλκυση στρατηγικών επενδυτών, δ) επιπλέον κίνητρα και μέτρα για την επιτάχυνση της διείσδυσης του φυσικού αερίου στον τελικό καταναλωτή ιδίως στις πόλεις και τις μικρές επιχειρήσεις.
Βεβαίως πρέπει να συνεχισθούν και να ενταθούν ιδιαίτερα οι πολιτικές στους τομείς της εξοικονόμησης ενέργειας, της συμπαραγωγής και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Μη ξεχνάμε ότι έχουμε πάντα μπροστά μας την υποχρέωση συμμόρφωσης με το πρωτόκολλο του Κυότο σχετικά με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που βέβαια κυρίως αφορά την καύση ορυκτών καυσίμων.
Παντελής Κάπρος
Πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (www.rae.gr)
Καθηγητής Ενεργειακής Οικονομίας στο ΕΜΠ
